TS.Hồ Thị Ngọc Sương – Bộ môn Công nghệ Vật liệu

1. Giới thiệu về thị trường gốm mỹ nghệ:

Ngành gốm mỹ nghệ xuất khẩu của Việt Nam là một ngành có lịch sử lâu đời, gắn liền với văn hóa và truyền thống của các làng nghề thủ công. Gốm mỹ nghệ không chỉ đáp ứng nhu cầu trang trí và sử dụng trong nước mà còn được xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế, đặc biệt là các nước châu Âu và Mỹ. Sản phẩm gốm mỹ nghệ Việt Nam được đánh giá cao nhờ sự khéo léo của nghệ nhân, tính thẩm mỹ cao và đa dạng về mẫu mã.

Ngành này có tiềm năng phát triển lớn nhờ vào nhu cầu ngày càng tăng đối với các sản phẩm thủ công và nghệ thuật độc đáo trên thị trường quốc tế. Việt Nam đã xây dựng được danh tiếng trong lĩnh vực này, với các sản phẩm không chỉ đáp ứng được yêu cầu về chất lượng mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa.

2. Các dòng men gốm xuất khẩu:

Gốm mỹ nghệ Việt Nam được biết đến với sự đa dạng về men gốm, mỗi loại men mang lại một phong cách và nét đẹp riêng. Dưới đây là một số dòng men gốm phổ biến xuất khẩu:

·         Men dương mây: Là loại men truyền thống, với màu xanh đặc trưng. Đây là loại men xuất hiện từ lâu đời và vẫn được ưa chuộng tại nhiều thị trường nước ngoài. Men dương mây là một loại men gốm đặc biệt trong các dòng men truyền thống của gốm sứ Việt Nam, thường thấy trong các sản phẩm gốm mỹ nghệ.

Hình 1. Men Dương Mây (ảnh sưu tầm)

Loại men được đặt tên theo màu sắc đặc trưng, với màu sắc chủ đạo là xanh dương pha lẫn những đường nét hoặc đám mây trắng, tạo ra hiệu ứng như những đám mây trôi trên bầu trời xanh. Bề mặt men có độ bóng và mịn, tạo cảm giác thanh lịch cho sản phẩm. Men dương mây thường gợi nhớ đến các yếu tố thiên nhiên, tạo cảm giác nhẹ nhàng, tinh tế.

·         Men rạn là một trong những dòng men độc đáo và nổi bật trong nghệ thuật gốm sứ Việt Nam, đặc biệt phổ biến trong các sản phẩm gốm mỹ nghệ truyền thống. Loại men này được yêu thích vì vẻ đẹp cổ kính và sự khác biệt so với các loại men khác, nhờ vào các đường rạn nứt tự nhiên xuất hiện trên bề mặt men. Điểm đặc trưng nhất của men rạn là bề mặt xuất hiện các vết nứt nhỏ li ti, gọi là "rạn". Những vết rạn này là kết quả của sự co lại không đồng đều giữa lớp men và lớp gốm sau khi nung. Các vết nứt này tạo nên vẻ đẹp cổ điển và mang tính nghệ thuật cao, giúp sản phẩm có vẻ ngoài độc đáo. Men rạn thường có màu trắng đục, xám, hoặc xanh nhạt, với các đường rạn nứt thường có màu tối hơn, tạo sự tương phản rõ rệt. Các vết rạn trên sản phẩm xuất hiện một cách tự nhiên, không theo quy luật nào, làm cho mỗi sản phẩm đều độc nhất vô nhị. 

Hình 2. Men Rạn (ảnh sưu tầm)

·         Men trắng đục là một loại men phổ biến trong nghệ thuật gốm sứ, đặc biệt trong các sản phẩm gốm mỹ nghệ truyền thống. Men này được biết đến với vẻ đẹp đơn giản, thanh thoát, nhưng vẫn mang lại sự sang trọng và tinh tế cho sản phẩm gốm. Đúng như tên gọi, men trắng đục có màu trắng nhưng không trong suốt như men trắng ngọc mà hơi mờ và đục. Màu sắc này tạo nên vẻ đẹp trang nhã, mềm mại và không quá nổi bật nhưng vẫn cuốn hút. Men trắng đục có bề mặt mịn màng, đôi khi có độ bóng nhẹ. Bề mặt không có các vết nứt hay hoa văn nổi bật mà tạo cảm giác trơn láng, thuần khiết. Men trắng đục thường mang lại vẻ đẹp đơn giản, thanh lịch, phù hợp với những thiết kế gốm hiện đại cũng như cổ điển. Nó thường được sử dụng để tôn lên hình dáng và chi tiết của sản phẩm thay vì tạo ra các điểm nhấn nổi bật.

Hình 3. Men Trắng Đục (ảnh sưu tầm)

·         Men Nâu Cánh Gián: với màu nâu sẫm pha lẫn đỏ cam, giống với màu của vỏ cánh con gián và bề mặt bóng đẹp mắt nên được gọi là "men cánh gián". Men cánh gián thường có độ bóng cao, giúp phản chiếu ánh sáng và làm nổi bật vẻ đẹp của sản phẩm. Màu sắc đặc biệt và độ bóng của men cánh gián khiến các sản phẩm trở nên sang trọng, cổ điển và tinh tế, rất thích hợp cho các sản phẩm trang trí. 

Hình 4. Men Nâu Cánh Gián (ảnh sưu tầm)

·        Ngoài ra, những dòng men khác cũng được ưa chuộng như men Gan gà, men Rễ cây, men Xanh đồng, men Ngọc (Celadon), men Tro, men đồng thau…

3. Các vùng sản xuất gốm mỹ nghệ nổi tiếng:

Việt Nam có nhiều làng nghề sản xuất gốm mỹ nghệ, nổi bật nhất là:

• Làng gốm Bát Tràng (Hà Nội): Nổi tiếng với các sản phẩm gốm chất lượng cao và phong cách truyền thống, làng nghề này đã xuất khẩu nhiều sản phẩm sang các thị trường quốc tế.
• Làng gốm Phù Lãng (Bắc Ninh): Chuyên sản xuất các sản phẩm gốm men nâu, nâu đen, vàng nhạt, vàng thẫm, vàng nâu và sành đỏ. Một trong những nét đặc trưng nổi bật của gốm Phù Lãng là phương pháp đắp nổi chạm bong, hay còn gọi là chạm kép, với màu men tự nhiên, bền bỉ và độc đáo. Các sản phẩm tại đây mang phong cách mộc mạc, truyền thống, thể hiện rõ nét điêu khắc và tạo hình đặc sắc.
• Làng gốm Chu Đậu (Hải Dương): “Chu Đậu”, thương hiệu gốm sứ Việt Nam đầu tiên xuất khẩu nước ngoài.
• Làng gốm Thanh Hà (Quảng Nam): Nổi tiếng với kỹ thuật làm gốm thủ công truyền thống từ loại đất sét màu nâu có độ dẻo cao. Các sản phẩm tại đây chủ yếu mang phong cách giản dị và gần gũi với đời sống hàng ngày.
• Làng gốm Bình Dương: Là trung tâm sản xuất gốm công nghiệp và gốm mỹ nghệ xuất khẩu lớn của miền Nam.

4. Thị trường của gốm mỹ nghệ:

Gốm mỹ nghệ Việt Nam hiện đã và đang có mặt tại nhiều thị trường lớn trên thế giới, trong đó các thị trường trọng điểm bao gồm:

• Châu Âu: Trong số các thị trường tại Châu Âu, thị phần gốm sứ mỹ nghệ của Việt Nam tại Đan Mạch là lớn nhất. Ngoài ra, các nước như Đức, Pháp và Ý cũng rất ưa chuộng các sản phẩm gốm thủ công Việt Nam vì tính nghệ thuật và độc đáo của sản phẩm.
• Mỹ: Là một trong những thị trường lớn của gốm mỹ nghệ, với nhu cầu cao đối với các sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa và độc đáo.
• Châu Á: Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng rất quan tâm đến sản phẩm gốm mỹ nghệ Việt Nam, đặc biệt là các sản phẩm mang phong cách truyền thống và hiện đại kết hợp.
• Thị trường nội địa: Ngoài xuất khẩu, nhu cầu trong nước cũng đang gia tăng nhờ vào sự phát triển của du lịch và nhu cầu trang trí nội thất theo phong cách truyền thống.

Ngành gốm mỹ nghệ hiện đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các quốc gia khác như Trung Quốc và Thái Lan. Do đó, cần thiết phải đa dạng hóa sản phẩm và đầu tư vào việc đổi mới công nghệ để đảm bảo chất lượng, giảm chi phí và đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Với sự sáng tạo và cải tiến, các làng nghề gốm tại Việt Nam vẫn có khả năng mở rộng thị trường và tiếp tục phát triển.

Khoa Công nghệ Hóa học